Plantaardige oliën zijn geen gezond alternatief voor verzadigd vet

Er bestaat een wijdverbreid geloof dat verzadigd vet niet goed is voor onze gezondheid en mede verantwoordelijk is voor het ontstaan van hart-en vaatziekten, een aantal vormen van kanker en andere aandoeningen. Dit geloof is vaak gebruikt om veganistisch en vegetarische diëten te verdedigen. Helaas is dit een zwakke verdediging. Niet alleen beklemtoont dit misplaatste argument het belang om alleen te vertrouwen op gedegen wetenschappelijk onderzoek als het gaat om voeding en gezondheid, maar het ondermijnt ook de voordelen van een geheel plantaardig eetpatroon.

Verzadigd vet komt vaker voor in dierlijke voedingsmiddelen, dus vinden de meeste mensen dit de belangrijkste reden waarom de consumptie van dierlijke producten moeten worden geminimaliseerd of vermeden. Dit verhaal was reeds prominent aanwezig in de jaren 50 en 60 toen diëten uit het Middellandse-Zeegebied werden vergeleken met ‘westerse’ diëten, met name die in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Diëten hoger in verzadigd vet worden in veel studies in verband gebracht met hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker. Daarentegen zijn meervoudig onverzadigde vetzuren (MOV), meestal gevonden in planten, omgekeerd gecorreleerd en worden, als gevolg daarvan, gezonder beschouwd.

Weg met dat verzadigde vet

Dus weg met dat verzadigde vet in boter en reuzel en daarvoor in de plaats meer plantaardige oliën! Ik herinner mij nog goed hoe dit in de markt tegen elkaar werd uitgespeeld. Maar op het moment dat wij de gezondere maar vloeibare plantaardige oliën wilde gaan gebruiken, gaf dit een praktisch probleem. Men wilde de vetten namelijk in vaste vorm en niet vloeibaar. Het liefst bij kamertemperatuur omdat men de “olie” wilde kunnen smeren op het brood, net als gewone boter. Om dit probleem te verhelpen werd er een chemisch proces ontwikkeld waarmee waterstof door onverzadigde olie werd gemengd om deze om te zetten naar een verzadigd vet waardoor deze in vaste toestand bleef. Helaas leidde deze werkwijze tot de vorming van een synthetisch verzadigd vet, nu bekend als transvetten. En je weet waarschijnlijk dat er voldoende bewijzen zijn gevonden die aantonen dat deze onnatuurlijke vorm van vet hartproblemen veroorzaakt.

Het bewijs dat verzadigd vet een belangrijke oorzaak van hartziekten en mogelijk bepaalde soorten kanker is, wordt voornamelijk bepaald door studies die een hoge correlatie leggen tussen met verzadigd vet beladen diëten en meer hartziekten. Dit is een klassiek geval waarin de correlatie niet noodzakelijkerwijs het oorzakelijk verband aantoont. Een ernstige misinterpretatie. Het blindelings aanvaarden dat verzadigd vet de oorzaak is van hart-en vaatziekten was een vergissing. Het is niet biologisch plausibel en de relatie moeten verder worden onderzocht. Laat me dit verder uitleggen.

Hoewel meestal genegeerd staat een dieet bestaande uit veel verzadigd vet (en cholesterol en totaal vet) gelijk aan een op dierlijk eiwit gebaseerd dieet. Maar wacht even, wie durft te beweren dat dierlijke eiwitten het belangrijkste onderdeel zijn van dierlijke voedingsmiddelen? Al meer dan een eeuw is er overtuigend bewijs bij konijnen dat dierlijke eiwitten veel effectiever zijn in het verhogen van cholesterol in het bloed en het veroorzaken van hart- en vaatziekten dan verzadigd vet. Later bewijsmateriaal toonde in zowel studies bij dieren als bij mensen aan dat de effecten op ons cholesterolgehalte en de vroege vorming van atherogenese (hart- en vaatziekten) wordt veroorzaakt door dierlijke eiwitten. Bijzonder genoeg geldt dit niet voor eiwitten van planten. Met andere woorden, dierlijke eiwitten zijn gevaarlijker dan lipiden (cholesterol en vetzuren).

Onverzadigde vetten gevoelig voor oxidatie

Dan is er nog iets anders wat belangrijk is om bij stil te staan. Onverzadigd vetten (MOV) zijn gevoelig voor oxidatie en kunnen weefsel beschadigen,  verzadigd vet niet. Oxidatie zorgt voor de vorming van chemisch reactieve zuurstof (eng. ROS) die veroudering veroorzaakt en de kans op hart- en vaatziekten en kanker doet toenemen. Testen hebben uitgewezen dat plantaardige oliën veel meer kanker bevorderend werkt dan verzadigde vetten. Dit is een experimentele waarneming van minstens 30-40 jaar oud.

Vanuit praktisch oogpunt komen deze waarnemingen alleen voor bij geïsoleerde oliën uit plantaardige bronnen. Het heeft dus geen betrekking op de olie wat zich nog in het voedsel bevindt. Dit komt omdat planten veel anti-oxidanten bevatten om het weefsel tegen schadelijke effecten van ‘ROS’ te beschermen. Naar mijn mening is dit een primaire reden voor het vermijden van de consumptie van toegevoegde oliën. Een andere reden voor het vermijden van deze oliën is hun bijdrage aan de totale calorie inname, die in feite de plaats in neemt van het veel gezondere ‘hele’ plantaardige voedsel.

Te veel verzadigd vet is indicatie van slechte eetgewoonten

Ik wil benadrukken dat veel overtollige verzadigde vetten in het dieet, hoewel niet causaal, een zeer goede indicatie is van ongezonde eetgewoonten. Deze zouden echt geminimaliseerd moeten worden. Het betekent dat de voeding voornamelijk bestaat uit met vet bestaand dierlijk voedsel (vlees, melk en eieren) en voor velen de aanwezigheid van toegevoegde vetten zoals verzadigde vetten in boter en reuzel afkomstig uit melk en vlees. Het zegt echter niet dat het verzadigde vet de oorzaak is van ziekten welke worden gepromoot door deze voedingsmiddelen.

Om je dus alleen op het vet te richten als belangrijkste schuldige van een ongezond eetpatroon is een ernstige misleiding. En wel om verschillende redenen.

1. Het doet afbreuk aan de gezondheidsproblemen veroorzaakt door dierlijke voedingsmiddelen die in de eerste plaats hun ongezonde eigenschappen te danken hebben aan het eiwitgehalte. Veel meer dan de inhoud van vetten, zoals cholesterol of verzadigd vet. Dierlijke eiwit stimuleert niet alleen mechanismen (bijvoorbeeld een hogere ROS) die leiden tot ziekten zoals kanker en hart-en vaatziekten, maar drukt ook op mechanismen in ons lichaam die ontwikkeld zijn om ons te beschermen tégen deze ziekten. Door meer dierlijke voedingsmiddelen te eten worden gezonde voedingsmiddelen zoals groenten en fruit die ons beschermen tegen hart-en vaatziekten en kanker veelal minder. Als deze aanbeveling dus voornamelijk wordt gelieerd aan verzadigd vet is dit een verkeerd argument en daardoor gemakkelijker om deze in diskrediet te brengen en dat gebeurd ook in feite!
2. Door het verzadigde vet (of cholesterol of totaal vet) in dierlijke voeding valselijk als oorzaak aan te duiden van ziekten, heeft dit argument geleid tot pogingen om gedurende meerdere decennia vet, vooral verzadigd vet, te verwijderen uit voedingsmiddelen en daarvoor in de plaats magere melk en veel andere producten met weinig vet te creëren als een gezonder alternatief. Er zijn slechts weinig die tot gezondheidswinsten hebben geleid.
3. De verschuiving naar een gezonder alternatief voor verzadigd vet, zoals bijvoorbeeld het gebruik van plantaardige oliën in margarines en aanverwante synthetische producten, heeft ervoor gezorgd dat wij een ongezond eetpatroon hebben vervangen door een nog ongezonder eetpatroon, met als resultaat meer ziekten en eerder sterven.
4. Valselijk de nadruk leggen op verzadigd vet als belangrijkste veroorzaker van ziekten is nog steeds een gangbare opvatting en maakt het voor voedsel en gezondheidsinstellingen mogelijk om nutteloze proposities te doen in een relatief triviale zorg omgeving en daarmee hun aandacht afleiden van de dingen die zij echt zouden moeten doen.

Ik ben al bezig met dit onderwerp sinds de jaren 70. Tot op de dag van vandaag kan ik niet instemmen met de verzadigde vetten propositie. Sindsdien is dit standpunt op verzadigd vet (en cholesterol) bijna een bijbels vers geworden. In die tijd maakte ik hetzelfde punt, met minder ondersteunend bewijs. Ik voorspelde dat de publieke aandacht voor cholesterol en verzadigd vet (als oorzaken van hart-en vaatziekten en kanker) op een dag terug zou komen en ons zou achtervolgen en zo gebeurd het ook.

Dit artikel is geschreven door T. Colin Campbell, PhD en met toestemming vertaald.

T. Colin Campbell, PhD is grondlegger van het wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen voeding en gezondheid. Hij doet dit al meer dan veertig jaar. Zijn erfenis, The China  Study, is erkend als de meest uitgebreide studie van gezondheid en voeding ooit uitgevoerd. Dr. Campbell is een Jacob Gould Schurman Professor Emeritus Nutritional Biochemistry aan de Cornell University. Hij is ook de oprichter van het veelgeprezen, Plant-Based Nutrition certificaat en dient als voorzitter van de raad voor het T. Colin Campbell Center for Nutrition Studies.