Kunnen we door te eten kanker uithongeren? Misschien vind je het een gekke vraag, maar niet wanneer je de TED talk van kanker onderzoeker Dr. William Li hebt gezien. Kankercellen hebben namelijk voeding nodig die zij ontvangen via bloedvaten. Door gezond te eten kunnen wij de ontwikkeling en groei van kankercellen tegenhouden en zelfs remmen.
Gedurende mijn reis naar een gezonde levensstijl krijg ik steeds meer interesse naar oorzaak en gevolg. Immers, een goede gezondheid is geen verworven vanzelfsprekendheid. Een goede gezondheid krijg en behoud je alleen wanneer je goed voor jezelf zorgt. Steeds meer mensen zijn obese, hebben diabetes of krijgen op gemiddelde leeftijd last van hart- en vaatziekten. De farmaceutische industrie vaart er wel bij door voor ieder kwaaltje een pil te maken. Mensen worden er gemakzuchtig door. Ik ben ziek dus slik ik een pil en dan wordt ik weer beter.
Het gevolg is dat er steeds meer ziekten ontstaan die veelal voorkomen kunnen worden. Volgens het Centraal Bureau van de Statistiek zijn de uitgaven aan zorg (gezondheids- en welzijnszorg) in 2014 met 1,8 procent gestegen tot een bedrag van 95 miljard euro. Dat komt neer op 5630 euro per hoofd van de bevolking.
Onze bloedvaten
Deze toename zorgt voor meer onderzoek naar het ontstaan, het voorkomen en behandelen van ziekten. Sommigen van deze onderzoeken zijn revolutionair. Een van deze revolutionaire onderzoeken richt zich op angiogenese. Angiogenese is een proces dat ons lichaam gebruikt om bloedvaten aan te maken. Waarom is dit interessant? Wel, ons lichaam zit vol met bloedvaten. Honderdduizend kilometer voor een volwassen mens. Wanneer je deze achter elkaar zou leggen omspan je tweemaal de aarde. De kleinste bloedvaten die wij hebben zijn de haarvaten. Daarvan hebben wij er maar liefst 19 miljard. Deze haarvaten zijn bepalend voor ons leven. Tegelijkertijd spelen haarvaten een belangrijke rol in het ontstaan van ernstige ziekten die de dood tot gevolg kunnen hebben.
Het bijzondere aan haarvaten is dat ze zich kunnen aanpassen aan de plek waar ze zich bevinden. In de lever bijvoorbeeld vormen haarvaten kanaaltjes om bloed te ontgiften. In de longen omgeven ze luchtzakjes voor gasuitwisseling. In de spieren vormen ze spiralen zodat de spieren kunnen samentrekken zonder de circulatie te hinderen. En naast zenuwen lopen zij op als stroomkabels om ze in leven te houden. Het meeste hebben we aan bloedvaten wanneer we nog in de buik van de moederschoot verkeren.
Bij vrouwen groeien elke maand bloedvaten om het endometrium in de baarmoeder op te bouwen. Tijdens de zwangerschap vormen ze de placenta die de moeder en haar kind met elkaar verbindt. En na een verwonding moeten bloedvaten onder het littekenweefsel groeien om de wond te helen. Het lichaam is dus in staat om de hoeveelheid bloedvaten op elk ogenblik te regelen. Het doet dit door een ingewikkeld en verfijnd systeem van controle en evenwicht, stimulatoren en inhibitoren van angiogenese zodat wanneer we extra bloedvaten nodig hebben, het lichaam dit kan doen door stimulatoren vrij te maken. Wanneer deze bloedvaten niet meer nodig zijn snoeit het lichaam ze automatisch terug tot hun normale toestand.
Defecten in angiogenese
Soms ontstaan er defecten in dit proces. Het lichaam is niet meer in staat om extra bloedvaten aan te maken of juist terug te snoeien. Wanneer dit proces niet meer goed functioneert kunnen allerlei ziekten het gevolg zijn. Bij te weinig bloedvaten zullen wonden niet meer helen en kunnen er hartziekten ontstaan. Krijgen onze benen te weinig bloed en ontstaat er zenuwschade. Wanneer bloedvaten niet kunnen worden teruggesnoeid door het lichaam is er een verhoogde kans op kanker, blindheid, alzheimer en MS.
Angiogenese en kanker
Angiogenese is ook een kenmerk bij het ontstaan van kanker. Ieder type kanker. Een tumor kan namelijk niet zonder bloedvaten. De bloedvaten geven hem zijn voedingsstoffen en voeren afvalstoffen af. De cellen in een tumor willen zich ongecontroleerd blijven delen. Het weefsel groeit snel, waardoor ze veel voedingsstoffen nodig hebben. Er zullen nieuwe bloedvaten aangemaakt worden om de tumor van zuurstof en voedingsstoffen te voorzien.
Op het bovenstaande plaatje zie je een hersentumor. Een donkere, grijze, onheilspellende massa die groeit in het brein. Door de microscoop zie je honderden bruin gekleurde bloedvaten die de tumor voeden met zuurstof en voedingsstoffen. Maar kanker begint niet met bloedtoevoer. Ze beginnen als microscopisch kleine celnesten die zelfstandig kunnen uitgroeien naar een omvang van een halve kubieke millimeter. Zonder bloedtoevoer worden kankercellen niet groter. Het bizarre is dat autopsies hebben aangetoond dat ongeveer 40% van de vrouwen tussen 40 en 50 jaar dergelijke microscopisch kleine kankers in hun borsten hebben. En bij 50% van de mannen tussen de 50 en 70 jaar werden microscopische prostaatkankers gevonden. Bij 100% van alle mensen tegen de tijd dat ze 70 jaar zijn worden dergelijke kankers in de schildklier gevonden. De meeste van deze kankers zullen nooit uitgroeien tot een levensbedreigende tumor. Dr. Judah Folman, pionier op het gebied van angiogenese schreef hier een artikel over, “Cancer Without Disease“.
Wanneer angiogenese normaal werkt in ons lichaam zal dit verhinderen dat bloedvaten kankers gaan voeden. Dit blijkt één van onze meest belangrijke defensiemechanismen tegen kanker te zijn. Wanneer je voorkomt dat bloedvaten de kankercellen niet kunnen bereiken, zal de tumor niet uitgroeien. Het tegenovergestelde is ook waar. Wanneer angiogenese is gestart, kunnen kankers exponentieel gaan groeien. Kankercellen muteren en verwerven het vermogen om een hoop angiogene factoren, de natuurlijke meststof, vrij te maken waardoor het evenwicht wordt verbroken ten voordele van de bloedvaten die de kanker bereiken. En zodra deze vaten de kanker binnendringen begint hij te groeien. Dezelfde vaten die de kankers voeden maken het mogelijk dat kankercellen in de bloedbaan terechtkomen als metastasen. Spijtig genoeg worden veel kankergevallen in dit late stadium gediagnosticeerd.
Wanneer angiogenese zo’n belangrijke rol speelt in het ontstaan van kanker, is in de behandeling van kanker een logische gedachte om de bloedtoevoer af te snijden. Dit wordt anti-angiogene therapie genoemd. Dit is compleet verschillend van chemotherapie omdat ze zich bij voorkeur richt op de bloedvaten die de kankers voeden. Dit is mogelijk omdat tumorbloedvaten anders zijn dan normale, gezonde bloedvaten elders in het lichaam. Ze zijn abnormaal, slecht opgebouwd en daardoor hoogst kwetsbaar voor op hen gerichte behandelingen. Er zijn talloze voorbeelden waarbij angiogeneseremmers zoals erlotinib en thalidomide uitstekende resultaten laten zien wanneer tumoren worden ‘uitgehongerd’. Naast mensen zijn er ook bij dieren geweldige resultaten geboekt met deze therapie.
Echter, terwijl bij een aantal kankersoorten geweldige resultaten worden geboekt, zijn de resultaten bij andere kankersoorten weer bescheiden. De vraag luidt dan ook: Waarom slaagt men er niet in om in alle gevallen betere resultaten te halen? Het antwoord is duidelijk. Vaak worden kankers te laat in hun ontwikkeling behandeld. Als ze al ver ontwikkeld zijn en al vaak verspreid of gemetastaseerd zijn. De meeste artsen weten dat als een ziekte vergevorderd is, een remedie vinden moeilijk, zo niet onmogelijk wordt. Onderzoekers gingen daarom terug naar de tekentafel van de biologie en vroegen zich af of het mogelijk zou zijn dat het antwoord op het ontwikkelen van kanker en het voorkomen van angiogenese in de bron kon worden aangepakt. En wel op een manier dat kankers nooit meer gevaarlijk zouden kunnen worden. In hun zoektocht die volgde werd er gezocht naar de oorzaken van kanker.
De oorzaak van kanker
Er zijn meerdere oorzaken waarom kankercellen zich ontwikkelen tot een kwaadaardige tumor. Uit onderzoek is gebleken dat maar liefst 35% van de oorzaken toe te wijden is aan wat wij eten. Nu ligt het voor de hand om dan vooral die voeding te laten staan die niet gezond voor ons zijn. Maar de Dr. William Li had een tegenovergestelde benadering.
Zijn stelling was wat wij juist kunnen toevoegen aan ons dieet dat van nature anti-angiogeen is. Iets dat ons verdedigingsmechanisme zou kunnen verbeteren en kankervoedende bloedvaten zou kunnen terugdringen. Met andere woorden, kunnen wij zo eten dat de kanker wordt uitgehongerd?
Voeding als medicijn
In hun zoektocht werd het voor de wetenschappers duidelijk dat moeder natuur ons in een groot aantal voedingsmiddelen en dranken had voorzien die van nature vol zitten met inhibitoren van angiogenese. Uit laboratorium testen is gebleken dat concentraties van rode druiven angiogenese met 60% reduceert. Hetzelfde gebeurt er wanneer een extract van aardbeien wordt gebruikt. Inmiddels bestaat er een uitgebreide lijst van voedingsmiddelen die stuk voor stuk een positieve werking hebben op angiogenese. De lijst bevat onder andere sojabonen, groene thee, blauwe bessen, sinaasappelen, tomaten, komkommer, boerenkool, zwammen, artisjokken, pompoen en meer.
In bovenstaand model kun je goed zien wat de resultaten zijn van het onderzoek. In het lab is de tumor angiogenese gesimuleerd door de bovenste zwarte balk. De blauwe balken vertegenwoordigen de potentie van medicijnen tegen kanker. Hoe korter de balk hoe beter. De gele balken staan voor gewone medicijnen waarvan men denkt dat ze de kans op het krijgen van kanker verminderen. Statines en niet steroïdale ontstekingsremmers blijken een gunstig effect te hebben om angiogenese te verminderen. De rode balken vertegenwoordigen voeding. En zoals je ziet zijn bepaalde voedingsmiddelen in sommige gevallen zelfs effectiever dan medicijnen. Soja, peterselie, knoflook, druiven, bessen zijn stuk voor stuk anti angiogenese. Stel je eens voor dat wij een puntensysteem zouden ontwikkelen waarmee je op het etiket kunt lezen hoe sterk het anti-kanker effect is! Deze laboratoriumtesten laten ons zien hoe sterk voeding kan zijn in het voorkomen van kanker. Maar hoe zit dat in het echte leven. Is er onderzoek bekend bij mensen?
Bewijs bij mensen
Het beste bewijs bij mensen is een studie onder 79.000 mannen die gedurende 20 jaar nauwlettend zijn gevolgd. Men had gevonden dat wie twee of driemaal per week gekookte tomaten at, zijn risico op prostaatkanker met 50% zag verminderen. Tomaten zijn een goede bron van lycopeen. Lycopeen is anti-angiogeen. Maar wat interessanter was dat bij mannen uit het onderzoek die wél prostaatkanker ontwikkelden, minder bloedvaten vormden die de kanker voedde. Een belangrijke uitkomst waarmee wordt aangetoond dat het eten van voedsel met anti-angiogene eigenschappen de ontwikkeling van kanker kan worden beïnvloedt. Op dit moment worden er aanvullende studies gedaan door onder andere Dean Ornisch, UCSF en de Tufts University over de rol van dit gezonde dieet op de markers van angiogenese die in het bloed kunnen worden gemeten.
Het is duidelijk dat dit alles verstrekkende gevolgen kan hebben tot ver buiten het kankeronderzoek. Als de onderzoekers gelijk hebben zal dit van invloed zijn op de consumentenopvoeding, de voedingsindustrie, onze publieke gezondheid en zelfs de verzekeringsindustrie. Er zijn al verzekeringsmaatschappijen die hier rekening mee houden.
Voor veel mensen, bijvoorbeeld in landen waar onvoldoende middelen zijn om dure anti-kanker behandelingen te ondergaan, zal het voorkomen van ernstige ziekten alleen kunnen worden gerealiseerd door het eten van gezonde voeding. Maar ook in westerse landen is het beter om te voorkomen dan te genezen. Gezonde voeding, liefst afkomstig van lokale boeren, biologisch en duurzaam geteeld draagt inderdaad bij aan het voorkomen van kanker. Omdat onze voeding maar liefst 30 tot 35% oorzaak is in het ontstaan van ernstige ziekten, is de noodzaak om nu stappen te ondernemen groot. Vergis je niet, ziekten als diabetes en kanker ontwikkelen zich sluimerend. Vaak merk je het wanneer het te laat is. Laat het niet zo ver komen. Wacht niet totdat het te laat is. Maar begin vandaag met het eten van meer groenten, fruit, hele granen, bonen, noten en zaden. Vermijd of minimaliseer dierlijke en bewerkte producten en ervaar de resultaten. De kans op het krijgen van ernstige ziekten neemt niet alleen af, maar je lichaam beloont je door je energieker te voelen en een weerspiegeling te zijn van hoe je je voelt.
Dit artikel is een transcriptie van de TED-talk van Dr. William Li.