Wanneer ik met mensen spreek over voeding lopen de meningen vaak uiteen. Voor hen die serieus op zoek zijn naar de waarheid over voeding is wetenschappelijk bewijs een fundamenteel uitgangspunt. Wanneer iets wetenschappelijk is bewezen zal het wel waar zijn. Maar hoe sterk is wetenschappelijk bewijs? En hoe weet je nu of wetenschappelijk onderzoek goed is uitgevoerd?
Toen ik over deze vragen nadacht moest ik denken aan het boek ‘Proteinaholic’ van Dr. Garth Davis. Mocht je hem nog niet kennen, Dr. Davis is een vooraanstaand chirurg uit Houston die zich heeft gespecialiseerd in bariatrische chirurgie. Een vakgebied voor mensen met ernstig overgewicht.
Naast zijn werk als chirurg is hij ook auteur van onder andere: ‘The Expert’s Guide to Weight Loss Surgery’ en ‘Proteinaholic’. In dit laatste boek stelt hij de mythologie rond dierlijke eiwitten aan de kaak, maar ook schrijft hij over zijn eigen reis naar een gezonder eetpatroon. In het hoofdstuk ‘My Scientific Credentials’ schrijft hij over zijn onuitputtelijke drang naar de waarheid. Nadat hij had kennisgemaakt met de kracht van een plantaardige levensstijl, zocht hij naar wetenschappelijk bewijs om zijn bevindingen te bevestigen.
Tijdens zijn onderzoek las hij dagelijks meerdere journaals en analyseerde hij tientallen wetenschappelijke studies. In combinatie met zijn eigen ervaringen in zijn praktijk kwam hij steeds tot dezelfde conclusie: de mens moet vooral meer plantaardig eten en dierlijke producten zoveel mogelijk beperken.
Een pixel binnen het plaatje
Het grootste probleem met wetenschappelijk onderzoek is reductionisme. Een soort van eenheidswetenschap waarin een obsessie voor één bepaald detail ten koste gaat van het grotere plaatje. In zijn betoog gebruikt hij een metafoor om duidelijk te maken hoe hij dat ziet.
Heb je wel eens een digitale foto met een prachtige blauwe lucht ingezoomd totdat je de afzonderlijke pixels kon zien? Wanneer je inzoomt tot het maximale zul je merken dat de foto verdwijnt. In plaats daarvan zie je afzonderlijke pixels met allemaal een eigen kleur. Zelfs als de lucht op de foto blauw is, zul je merken dat niet iedere pixel blauw is. Sommigen zijn zwart, anderen wit en misschien zie je zelfs groene en rode pixels. Alle pixels bij elkaar zorgen voor die prachtige blauwe lucht.
Individuele studies zijn net als pixels. De volle breedte van het onderzoek is het hele plaatje. Net zoals oranje pixels bijdragen aan een blauwe hemel, zijn er studies waarvan de resultaten ogenschijnlijk het overwicht van bewijs tegenspreken. Kun je je voorstellen dat iemand op basis van zijn ontdekking van een oranje pixel beweerd dat daarom de hele hemel oranje moet zijn? Het enige wat nodig is om deze absurde suggestie te weerleggen is door weer uit te zoomen naar het grotere plaatje.
Volgens Dr. Davis is binnen de wetenschap het zicht op de grote foto (wat hij noemt het ‘overwicht van bewijs’) zeldzaam. Dit komt omdat grote studies omvangrijk zijn, lang duren en veel geld kosten. De meeste academici verblijven in een omgeving waar hun baan afhankelijk is van studies die zij publiceren in tijdschriften. De wetenschap heeft daarom de neiging om zich te vaak te richten tot studies met gemakkelijke variabelen.
Financiering bepaalt uitkomst
Terwijl sommige wetenschappers hun professionele geloofwaardigheid hebben ingeruild voor geld van de industrie, geloven anderen dat zij nog steeds onafhankelijk onderzoek verrichten. Maar ondanks de goede bedoelingen, zorgt deze vroomheid er niet voor dat lichten van het lab kunnen blijven branden en de laboratorium assistenten kunnen worden betaald.
Bewijs toont aan dat onderzoekers die geld aanvaarden van de industrie, vaak veel tijd besteden aan de belangen van hun weldoeners. Dr. Davis schrijft in zijn boek: “Ik ken veel wetenschappers die beweren dat financiering door de industrie van essentieel belang is. Ik denk dat ze echt geloven dat het de resultaten van hun onderzoek niet zal beïnvloeden.”
Helaas heeft onderzoek aangetoond dat veel studies in de afgelopen jaren onder invloed hebben gestaan van bijvoorbeeld de farmaceutische industrie. Maar ook vanuit de agrarische industrie probeert men zoveel mogelijk invloed uit te oefenen op het onderzoek van wetenschappers.
Een uitgebreid onderzoek van 206 studies over de gezondheidseffecten van melk, sap en frisdrank bracht aan het licht dat 111 van deze onderzoeken geheel of gedeeltelijk werden gefinancierd door de industrie. En dit betreft alleen onderzoeken waarvan dit bekend is. Veel andere financiële regelingen kunnen verborgen zijn. Deze 111 onderzoeken hadden allemaal één ding met elkaar gemeen. Geen enkele onderzoek toonde negatieve gezondheidseffecten van melk, sap en frisdrank. De 95 onpartijdige onderzoeken daarentegen bevestigden wel degelijk nadelige gezondheidseffecten. Zelfs in meer dan 37 procent van de gevallen. Deze grote verschillen tonen onomstotelijk aan dat wetenschap kan worden gekocht. (Lesser, Ebbeling, et al. 2007)
Regering versus Industrie
Misschien denk je dat de regeringen zich hier verre van houden. Zij zijn er immers om het volk te beschermen en te voorzien van de juiste informatie. Helaas is dat minder waar dan je denkt.
Ook in ons eigen landje lopen lobbyisten Den Haag plat om te pleiten voor hun standpunten. Vaak in het voordeel van hun eigen winsten. En hoewel de overheid zich verantwoordelijk voelt om zoveel mogelijk inzichten naast elkaar te leggen, leggen zij ook de verplichting op aan instanties om op goede voet te blijven met de industrie.
Nog niet zo lang geleden sloot onze minister van volksgezondheid, Edith Schippers een akkoord met de voedingsindustrie. “Ons voedsel wordt ein-de-lijk gezonder”, luidde de krantenkoppen. Minder zout, minder vet en minder suiker in ons eten. Maar volgens Jaap Seidell, hoogleraar voeding en gezondheid aan de Vrije Universiteit van Amsterdam, valt daar nog wel wat aan te verbeteren. Zo beschrijft het onderzoek dat er minder verzadigd vet gegeten moet worden maar verzaakt hetzelfde onderzoek vervolgens om te vermelden dat men daarvoor in de plaats gezonde vetten moet eten uit bijvoorbeeld avocado’s of noten.
Eerder deze week hoorde ik iemand op radio 1 zeggen dat er in de onderhandelingen met de voedingsindustrie ook rekening gehouden moet worden met de schaalbaarheid. Er is immers een hoop werkgelegenheid mee gemoeid en de bedrijven moeten ook hun kosten kunnen blijven betalen. En dat is nu juist het dilemma waar onze overheid voor staat. Gezonder eten betekent minder succes voor de industrie wat weer zorgt voor teruglopende omzetten en uiteindelijk mensen die hun baan kwijt raken.
Ik geloof echt dat een bepaald percentage van wetenschappelijk onderzoek is gekaapt door industrieën met een commerciële agenda. Steeds meer commerciële tijdschriften worden door de industrie gebruikt als platform voor hun hun ‘eigen wetenschap’. Bij debatten met regeringsfunctionarissen wordt de waarheid meestal opgeofferd aan de winst van een paar invloedrijke groepen.
Onderscheiden van de waarheid
Hoe kunnen wij de waarheid onderscheiden van niet waarheid. Hoe komen wij er achter wat werkelijk goed voor ons is? Wij leven in een maatschappij met een overload aan informatie. Veel mensen maken hier misbruik van door het bevorderen van dubbelzinnigheid en verwarring rond voeding en gezondheid. Dr. Davis geeft enkele suggesties hoe je hier het beste mee om kunt gaan.
1. Geloof nooit een krant, tijdschrift, televisie of radio uitzending
Veel van de informatie die tot ons komt is afkomstig van bronnen die lastig zijn te controleren. Het klakkeloos aannemen van deze informatie is niet vaak de meest verstandige weg. Dit wil natuurlijk niet zeggen dat je nooit geen blog of tijdschrift meer kunt lezen. Maar als je oprecht interesse hebt in het onderwerp doe je er beter aan door meerdere gezichtspunten over het onderwerp te onderzoeken. Of beter nog, het originele onderzoek te raadplegen. In de meeste van dit soort gevallen hebben wij echter geen toegang tot de oorspronkelijke studie. In dat geval raad Dr. Davis ons aan je heil te zoeken bij gerespecteerde wetenschappers, of onderzoeksartsen waarvan je weet dat deze betrouwbaar zijn.
2. Vertrouw niet op één enkele bron
Herinner je je nog de individuele pixels van de foto? Eén studie kan nooit het hele verhaal vertellen. Je dient altijd meerdere studies te raadplegen om het gehele beeld te kunnen overzien. Val niet voor de pseudo-experts online die enkele studies gebruiken om standpunten te bewijzen terwijl het negeren van het overwicht van ‘overig’ bewijs het tegendeel aantoont. Maar pas op, niet elke bevinding is per sé waardeloos. Probeer alleen verder te zoeken en te kijken wat grotere studies en meta-analyses zeggen over het onderwerp.
3. Onderzoek de bron
Wanneer je een onderzoek bestudeerd is het altijd goed om jezelf de vraag te stellen waar de bron vandaag komt. Staat deze persoon goed aangeschreven? Aan welk instituut is hij of zij verbonden? Zijn er connecties met de industrie bekend? Veel van deze informatie zul je nooit kunnen vinden. Maar je kunt wel zoeken naar meer artikelen van de onderzoeker. Waar schrijft hij of zij meestal over? Wanneer iemand een uitgesproken mening heeft over een onderwerp, hoeft dit niet altijd te betekenen dat deze niet waar is. Maar voorzichtigheid is wel geboden. Dit geldt overigens net zo goed voor mensen die voorstanders zijn van een plantaardige levensstijl.
4. Gerandomiseerd onderzoek met controlegroep
In de medische wetenschap kennen wij het gerandomiseerd onderzoek met controlegroep. Wikipedia zegt hier het volgende over:
“Bij een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep interventiegroep vergeleken met een controlegroep. Een controlegroep is een vergelijkbare groep proefpersonen of proefdieren met dezelfde klacht of hetzelfde probleem, maar die met een placebo of met een ander middel wordt behandeld. Soms wordt zelfs gebruikgemaakt van drie of meer groepen: bijvoorbeeld naast de testgroep ook groepen die ofwel een placebo, of een vergelijkbaar ander middel of in het geheel geen behandeling krijgen.”
Wikipedia vervolgt: “Om te zorgen dat er bij het indelen van de groepen geen verschil optreedt tussen de groepen waardoor de kans op succes van de behandeling kan worden beïnvloed, moet bovendien de toewijzing van de proefpersonen of proefdieren aan de verschillende groepen door het lot (aselect) worden bepaald. Dit is de betekenis van het woord ‘gerandomiseerd’ in de titel. Anders zou namelijk degene die selecteert zich door onbewuste factoren kunnen laten leiden.”
Als je het effect van een nieuw geneesmiddel bestudeerd, of een chirurgische procedure of screeningsprotocol, dan heeft de deze wijze van onderzoeken veel zin. Dat komt omdat er slechts enkele variabelen worden getest terwijl de controlegroep constant is. Voor onderzoek naar de effecten van verschillende diëten op chronische ziekten is dit model veel minder geschikt. Er zijn te veel variabelen die van belang zijn en te veel voorwaarden om naar te kijken.
Naast deze 4 punten, bespreekt Dr. Davis er nog veel meer in zijn boek. En omdat ik zelf geen wetenschapper ben maar wel veel lees over voeding, probeer ik mijn mening voornamelijk door twee dingen te laten leiden.
- Kennis van geloofwaardige bronnen
- Meerdere bronnen raadplegen
- Luisteren naar mijn eigen lichaam
Het zoeken naar waarheden kost dus tijd. Maar door dit stap voor stap te doen kom je vanzelf die mensen tegen die goed zijn aangeschreven. Artsen als Dr. Davis, Dr. Caldwell B. Esselstyn maar ook de Nederlandse cardioloog dr. Leonard Hofstra zijn stuk voor stuk artsen die dagelijks worden geconfronteerd met patiënten met ernstige ziekten. En naast hun geweldige werk als chirurg hebben zij allen één ding gemeen. Zij geloven dat een gezonde levensstijl, met gezonde voeding het beste medicijn is om hart- en vaatziekten te voorkomen. Hun studies en ervaringen met patiënten zijn voor mij een geloofwaardige bron. Aangevuld met de signalen van mijn eigen lichaam vormen dit de basis van mijn eigen reis naar een betere gezondheid.